Γράφει ο Μάνθος Μυριούνης*
ΟΤΑΝ ΤΟ ΣΤΙΓΜΑ ΓΙΝΕΤΑΙ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΙΔΙΑ ΤΗΝ ΠΑΘΗΣΗ!
Η επαφή μας με τις ψυχικές ασθένειες έχει μόλις τα τελευταία χρόνια επικοινωνηθεί στο μεγαλύτερο κομμάτι του πληθυσμού, αφού πέραν όλων των άλλων οι επιπτώσεις της κρίσης αλλά και η επέλαση της πανδημίας του COVID-19 που έκαναν τις ψυχικές διαταραχές ακόμη πιο φανερές και γνωστές σε ευρύτερα κομμάτια της κοινωνίας!
Ψυχική υγεία ονομάζουμε ουσιαστικά εκείνη την κατάσταση ευεξίας μέσω της οποίας το άτομο μπορεί να συνειδητοποιήσει το ατομικό δυναμικό του, μπορεί δηλαδή να αντιμετωπίσει τα καθημερινά άγχη της ζωής του και να προσφέρει παραγωγικά και δημιουργικά στην επιβίωση του και στην κοινωνική του ζωή!
Σε αντιπαραβολή οι ψυχικές ασθένειες αφορούν ένα ευρύ φάσμα προβλημάτων κι αφορούν πολλές μορφές και εντάσεις συμπτωμάτων. Έχουν να κάνουν με διαταραχές συναισθημάτων και σκέψεων, ακαριαία σκαμπανεβάσματα σε συμπεριφορές και σκέψεις, μέχρι ψευδαισθήσεις,ακουστικές και οπτικές, καταθλίψεις, σχιζοφρένεια, διπολικές και οριακές διαταραχές, διαταραχές πρόσληψης της τροφής και πολλές ακόμη εκφάνσεις ψυχοπαθολογικών δυσκολιών και οι οποίες μπορεί να καταστήσουν την καθημερινότητα αλλά και την δημιουργία μελλοντικών πλάνων εγχείρημα εξαιρετικά δύσκολο έως και ανέφικτο σε κάποιες περιπτώσεις.
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας μας αναφέρει ότι πολλές από αυτές τις διαταραχές μπορούν να θεραπευτούν με επιτυχία μέσω μιας ποικιλίας θεραπειών.
Κάποια άλλα αξιομνημόνευτα στοιχεία είναι ότι μονάχα το 50% των ανθρώπων που πάσχουν από ψυχικές διαταραχές λαμβάνουν την προσήκουσα επαγγελματική βοήθεια και ότι το 27% του ενήλικου πληθυσμού έχει βιώσει τουλάχιστον μια φορά στη ζωή του μια από τις υπάρχουσες ψυχικές διαταραχές.
Το τελευταίο και κατά την γνώμη μου σπουδαιότερο όλων, ότι οι άνθρωποι που υποφέρουν από προβλήματα σχετιζόμενα με την ψυχική υγεία αναφέρουν ότι έχουν δεχτεί την απάνθρωπα επικίνδυνη και τοξική επίδραση του στίγματος και της μειωτικής κι απαξιωτικής συμπεριφοράς.
Αυτή την καθηλωτική και εν πολλοίς παράλογη αντιμετώπιση εις βάρος των ανθρώπων με ψυχικές δυσκολίες, που μόνο ρατσισμό, αποκλεισμό και δυστυχία επιφέρουν θα διαπραγματευτούμε στις παρακάτω γραμμές.
Το στίγμα των ψυχικών διαταραχών είναι ένα ευρέως διαδεδομένο φαινόμενο, το οποίο προσφέρεται για εκτενή και επιμήκη διάλογο αφού θέτει εν αμφιβόλω και σε διάσταση το κοινωνικό και ενδοψυχικό του γίγνεσθαι (του ατόμου και της οικογένειας που ανήκει κατ’ επέκταση)..
Επιγραμματικά μπορούμε να διατυπώσουμε την άποψη ότι η παρουσία του στίγματος πολύ συχνά μπορεί να αποθαρρύνει το άτομο από το να αναζητήσει βοήθεια και στήριξη για την ψυχική του υγεία, αν και κάτι τέτοιο είναι αναγκαίο.
Η μείωση των στερεότυπων και η γνώση πάνω σε δεδομένα που αφορούν την ψυχική υγεία είναι ένα από τα πλέον πολύτιμα και εξαιρετικής σημασίας ζητήματα μιας και είναι επιτακτική η ανάγκη ψυχοεκπαίδευσης του γενικού πληθυσμού και πρωτίστως των μαθητικών και φοιτητικών κοινοτήτων, οι οποίες θα διαμορφώσουν τις αυριανές συμπεριφορές και στάσεις απέναντι στους συνανθρώπους μας με θέματα ψυχικής υγείας.
Διευκρινίζοντας τον όρο στίγμα στην ψυχική υγεία, αναφερόμαστε σε μια απαξιωτική, υποτιμητική και ταπεινωτική συμπεριφορά, η οποία ευτελίζει τον άνθρωπο που αναζητά ανακούφιση, κατανόηση, ισότιμη αντιμετώπιση σε θέματα που τον αφορούν και τον θέτουν στο κοινωνικό περιθώριο εξαιτίας της ψυχοπαθολογίας του.
Έτσι μια απλή νόσος, με την έννοια ότι μπορεί να συμβεί στον καθέναν μας, αυτοί οι άνθρωποι και οι οικογένειές τους αντιμετωπίζουν προβλήματα δυσανάλογης βαρύτητας.
Με πολύ αργό ρυθμό η κοινωνία αρχίζει πλέον να δέχεται και παρέχει ισότιμης βαρύτητας φροντίδες όμοιες με κείνες που αφορούν παθήσεις της σωματικής υγείας.
Με την στιγματιστική αντιμετώπιση έναντι των χρηστών ψυχικής υγείας από κείνους αφαιρούνται δικαιώματα και οι ίδιοι στερούνται ευκαιριών δια μέσου των οποίων θα μπορούσαν να αναδείξουν το δυναμικό τους και τα ταλέντα τους.
Ευνουχίζονται εν πολλοίς δίχως αιτιολογημένη επαρκώς αντίληψη αλλά κυρίως μέσω διαστρεβλώσεων και προκαταλήψεων και στερούνται των προσπαθειών υλοποίησης την ευτυχία, την ικανοποίηση και την ολοκλήρωσή τους, σαν να μην λογίζονται σαν ανθρώπινα όντα.
Δεν έχουν περάσει άλλωστε πάρα πολλά χρόνια όπου θρησκόληπτες δοξασίες απέδιδαν μυθικά κακές και άσχημες ιδιότητες στην προέλευση αυτών των παθήσεων και στα άτομα που νοσούσαν.
Ουσιαστικά καταδικάζουμε αυτούς τους ανθρώπους σε μια ανήδονη ζωή, σε μια περιοριστική και ενοχική επιβίωση που τις περισσότερες των περιπτώσεων ενέχει και κατρακύλα προς την περιθωριοποίηση και τον ακούσιο αποκλεισμό ένεκα των ανυπέρβλητων δυσκολιών στην κοινωνική και επαγγελματική τους ζωή και ένταξη!
Το μεγαλύτερο μέρος της κοινωνίας μας έχει (ή είχε τουλάχιστον) κάποιες στερεοτυπικές εικόνες και αντιλήψεις για τους ανθρώπους με ψυχική διαταραχή.
Ότι είναι ελλειμματικοί στο μυαλό, υπεύθυνοι για την κατάστασή τους, ότι δεν πρέπει να τους πλησιάζουμε και τους φοβόμαστε επειδή μπορεί να μας κάνουν κακό ή στην καλύτερη περίπτωση να τους αγνοούμε σαν να μην υπάρχουν ανάμεσά μας, σαν να είναι αόρατοι.
Οι ίδιοι αντιλαμβανόμενοι την άποψη της “κοινής γνώμης” για αυτούς, ασυνείδητα και αναντίρρητα επι το πλείστον, υιοθετούν όλες αυτές τις αρνητικές για την ζωή τους δυνητικές στάσεις και προσδοκίες και μάλιστα σε πολλές των περιπτώσεων αναπτύσσουν και οι ίδιοι αρνητικές συμπεριφορές και μειωτικά συναισθήματα έναντι του εαυτού τους. Αναπτύσσουν συναισθήματα και συμπεριφορές ”αυτοστιγματισμού”…
Οι ίδιοι δηλαδή ντρέπονται για τον εαυτό τους και με αυτό τον τρόπο, τον αυτοτιμωρητικό βουλιάζουν ακόμη περισσότερο σε αισθήματα κατωτερότητας και συντρίβουν ακόμη περισσότερο την πιθανά τραυματισμένη αυτοεκτίμησή τους και εν τέλει αποκλείουν τις όποιες δυνητικές πιθανότητες για εξέλιξη, προσωπική ευμάρεια και πρόοδο.
Όλες αυτές οι δυσάρεστες και με το στίγμα συνδεόμενες συμπεριφορές, ωθούν τους ανθρώπους που ταλαιπωρούνται από προβλήματα ψυχικής υγείας να τα αποκρύπτουν και να μην λαμβάνουν τις ενδεδειγμένες για την κάθε περίπτωση θεραπείες.
Και δεν μπορούν να απολαμβάνουν των ωφελημάτων κι ευεργεσιών που αυτές προσφέρουν.
Διαιωνίζονται ετσι οι αποτρόπαιες επιπτώσεις που οδηγούν σε μαρασμό,σε αποξένωση και φυσικά ακινητοποίηση οσο αφορά την προσπάθεια εξεύρεσης λύσης ή διαχείρισης των προβλημάτων τους. Τονίζω τόσο έντονα και παραστατικά την καταστρεπτική διάκριση του στίγματος γιατί το συναντάμε σε πολλές εκφράσεις και καθημερινότητες της κοινωνίας μας.
Από τον ρατσιστικό και στιγματιστικό λόγο που θα εκφέρει ένας μαθητής δημοτικού, στην άμεση σύνδεση του κακού με την ψυχική πάθηση που ασπάζεται ο μέσος πολίτης, την στιγματιστική γλώσσα των μέσων μαζικής ενημέρωσης που σε κάθε ευκαιρία συνδέουν αβάσιμα και αυθαίρετα την εγκληματικότητα με τον άνθρωπο που αντιμετωπίζει ψυχολογικά θέματα .
Τείνει η στιγματιστική αντίληψη απέναντι στα άτομα με ψυχικές ασθένειες να λάβει θεσμικά χαρακτηριστικά αφού αυτές εγείρονται ακόμη και μέσα στα πλαίσια των συστημάτων υγείας.
Με τους ανθρώπους εκείνους που ναι κατεξοχήν επιφορτισμένοι να παρέχουν θεραπεία, υποστήριξη, ενδυνάμωση και κατανόηση να είναι η επαγγελματική ομάδα εκείνη που σε μεγαλύτερο ποσοστό διεξάγουν στιγματιστικές συμπεριφορές σε σχέση με άλλες επαγγελματικές ομάδες.
Οι κοινωνικοί επιστήμονες ισχυρίζονται, αυτό οφείλεται στην ψυχιατρική που ευθύνεται για την εδραίωση του στίγματος επειδή μέσω της διαδικασίας ανάπτυξης ετικετών για τις ψυχικές διαταραχές στην πρακτική της κάτι που συνεχίζει να διαιωνίζει τις ιδέες που στηρίζουν συμπεριφορές στιγματισμού
Δεν είμαι καθόλου ευχαριστημένος από τις παραπάνω διαπιστώσεις και τα φαινόμενα που λαμβάνουν χώρα στις περιπτώσεις των ανθρώπων με ψυχικές ασθένειες υποστηρίξω ότι σε αρκετές περιπτώσεις, που δεν είναι καθόλου σπάνιες, ότι ο στιγματισμός αυτών των ανθρώπων με τις παρελκόμενες και επιβαλλόμενες συμπεριφορές απέναντί τους είναι αυτό που ζημιώνει περισσότερο παρά η ίδια η φύση και οι ενδεχόμενες δυσχέρειες της πάθησης.
Σαν να λέμε δηλαδή ότι το στίγμα αποτελεί η κύρια προβληματική κατάσταση και όχι η ψυχική οργάνωση του ανθρώπου και τα προβλήματά της!
ΜΥΘΟΙ ΚΑΙ ΑΛΗΘΕΙΕΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΑ ΑΤΟΜΑ ΜΕ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ
ΜΥΘΟΣ- Οι άνθρωποι με σχιζοφρένεια είναι επικίνδυνοι και απρόβλεπτοι
ΑΛΗΘΕΙΑ- Οι έρευνες έχουν δείξει ότι οι άνθρωποι που κάνουν θεραπεία για την σχιζοφρένεια, δεν είναι περισσότερο επικίνδυνοι από τον υπόλοιπο πληθυσμό.
Οι άνθρωποι με σχιζοφρένεια είναι πιθανότερο να είναι τα θύματα της βίας, παρά οι θύτες.
ΜΥΘΟΣ- Τα προβλήματα ψυχικής υγείας είναι σπάνια.
ΑΛΗΘΕΙΑ- Ένας στους τέσσερις ανθρώπους στον κόσμο επηρεάζονται από κάποια ψυχική διαταραχή κατά την διάρκεια της ζωής τους.
ΜΥΘΟΣ- Αν μιλάς με ανθρώπους για τα προβλήματα ψυχικής υγείας που έχουν θα αισθανθούν πραγματικά άσχημα.
ΑΛΗΘΕΙΑ- Να σέβεσαι τα συναισθήματα των φίλων σου ακόμη κι αν σου είναι δύσκολο να τα κατανοήσεις! Η υποστήριξη σου όμως είναι το πιο σημαντικό για τους ανθρώπους αυτούς.
ΜΥΘΟΣ- Τα προβλήματα ψυχικής υγείας προκαλούνται μόνο από αρνητικές εμπειρίες.
ΑΛΗΘΕΙΑ- Οι βιολογικοί παράγοντες, το κοινωνικό περιβάλλον και οι στρεσογόνες καταστάσεις διεγείρουν συχνά ψυχικά προβλήματα
ΜΥΘΟΣ- Οι ψυχικές ασθένειες είναι μεταδοτικές
ΑΛΗΘΕΙΑ- Δεν υπάρχει μεγαλύτερη ανοησία από το να πιστεύει κάποιος ότι οι ψυχικές παθήσεις μπορεί να μεταδοθούν από άνθρωπο σε άνθρωπο.
ΜΥΘΟΣ- Οι ψυχικές παθήσεις είναι ανίατες.
ΑΛΗΘΕΙΑ- Υπάρχουν πολλές διαβαθμίσεις όσον αφορά την σοβαρότητα και ο όρος ψυχικές παθήσεις καλύπτει ένα ευρύ φάσμα. Όμως οι ψυχικές διαταραχές μπορούν να θεραπευτούν επιτυχώς!
*Ψυχοθεραπευτής, συνεργάτης therapy today