Η γνωστική ή γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία (CBT) είναι μια μορφή ψυχοθεραπείας στην οποία ο θεραπευτής και ο θεραπευόμενος συνεργάζονται ως ομάδα για τον εντοπισμό και την επίλυση προβλημάτων. Αποτελείται από μια σειρά πειραματικών ψυχολογικών μεθόδων με τη βοήθεια των οποίων μπορούν να μειωθούν ή να εξαλειφθούν αποκλίσεις της συμπεριφοράς (ή ψυχολογικά προβλήματα).

Τόσο η ερμηνεία της δημιουργίας και διατήρησης της προβληματικής συμπεριφοράς, όσο και οι μέθοδοι παρέμβασης βασίζονται κυρίως στην Ψυχολογία της Μάθησης και τη Γνωστική Ψυχολογία, ταυτόχρονα όμως λαμβάνονται υπόψη νέα δεδομένα από την έρευνα της ανθρώπινης συμπεριφοράς, η οποία διεξάγεται σε πολλά και διαφορετικά επιστημονικά πεδία. Οι θεραπευτές χρησιμοποιούν το γνωσιακό μοντέλο για να βοηθήσουν τους πελάτες τους να ξεπεράσουν τις δυσκολίες τους με την αλλαγή στις σκέψεις, στη συμπεριφορά και στις συναισθηματικές αντιδράσεις τους.

Η γνωστική συμπεριφορική θεραπεία επικεντρώνεται στο παρόν. Αν τα τωρινά προβλήματα του θεραπευόμενου σχετίζονται με συναισθηματικές δυσκολίες του παρελθόντος, τότε γίνεται αναφορά στο παρελθόν για να βρεθούν οι συσχετίσεις και να αποκτήσει νόημα η προβληματική συμπεριφορά. Είναι δομημένη και σταθερά προσανατολισμένη στους στόχους. Έχει βραχεία διάρκεια καθώς επιδιώκει την όσο το δυνατόν συντομότερη αλλαγή της προβληματικής συμπεριφοράς. Ο θεραπευτής έχει ενεργητικό ρόλο στην θεραπευτική διαδικασία. Η συνεργασία μεταξύ θεραπευτή και θεραπευόμενου είναι σημαντική. Από κοινού τίθενται οι επιθυμητοί στόχοι, αποφασίζονται οι τεχνικές που θα εφαρμοστούν, καταστρώνεται το θεραπευτικό σχέδιο που θα βοηθήσει να ξεπεραστούν οι δυσκολίες του θεραπευόμενου και συμφωνείται ο τρόπος αξιολόγησης της πορείας της θεραπείας.

Η αποτελεσματικότητα της γνωστικό – συμπεριφορικής προσέγγισης έχει μελετηθεί και επιβεβαιωθεί μέσα από πάρα πολλές έρευνες. Μπορεί να εφαρμοστεί μόνη της ή σε συνδυασμό με την κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή, ανάλογα με τη σοβαρότητα ή τη φύση του προβλήματος του κάθε θεραπευόμενου. Είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική στα ακόλουθα:

• Άγχος και επεισόδια πανικού
• Φοβίες (όπως αγοραφοβία ή κοινωνική φοβία)
• Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή
• Προβλήματα πρόσληψης τροφής (όπως Ψυχογενής Ανορεξία ή Βουλιμία)
• Σύνδρομο Χρόνιας Κόπωσης
• Κατάθλιψη
• Σεξουαλικά προβλήματα – προβλήματα σχέσεων
• Προβλήματα σωματικής υγείας
• Προβλήματα συνηθειών (όπως τα τικς)
• Προβλήματα ελέγχου του θυμού
• Σχιζοφρένεια και άλλες ψυχώσεις
• Διπολική Διαταραχή
• Διαταραχή μετά από Ψυχοτραυματικό Στρες
• Διαταραχές του ύπνου